- Centrum Szyfrów Enigma w nowoczesny sposób uhonoruje wkład naszych kryptologów w zwycięstwo nad III Rzeszą. Zarówno dorośli, jak i dzieci będą mogli zapoznać się z tymi pięknymi kartami historii podczas zwiedzania interaktywnej ekspozycji - mówi Jacek Jaśkowiak, prezydent Poznania. - Bardzo się cieszę, że udało nam się wspólnymi siłami razem z samorządem województwa wielkopolskiego i Uniwersytetem im. Adama Mickiewicza w Poznaniu zrealizować tę, jakże istotną inwestycję.

- Partnerstwo, które udało nam się stworzyć, przynosi dzisiaj owoce - dodaje Marek Woźniak, marszałek województwa wielkopolskiego. - Po odsłonięciu pomnika kryptologów, sprowadzeniu do kraju prochów podpułkownika Maksymiliana Ciężkiego czy stworzeniu objazdowej wystawy, przyszedł czas, żeby zakotwiczyć opowieść o poznańskich matematykach na stałe, w tym historycznym miejscu.

Nowo otwarte Centrum Szyfrów Enigma zlokalizowane jest przy ul. Św. Marcin 78, w gmachu Collegium Martineum, gdzie w czasach PRL mieściła się siedziba Komitetu Wojewódzkiego Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej. Przed wojną znajdował się w tym miejscu budynek biura szyfrów Sztabu Generalnego Wojska Polskiego. Pracowali w nim Marian Rejewski, Jerzy Różycki i Henryk Zygalski - matematycy, którzy złamali kod niemieckiej maszyny szyfrującej, absolwenci Uniwersytetu Poznańskiego. 

- Bardzo się cieszę, że dzisiaj otwieramy ten innowacyjny "pomnik", jakim jest Centrum Szyfrów Enigma - zaznacza prof. UAM dr hab. Tadeusz Wallas - prorektor ds. kadr i rozwoju, Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu. - Ten "pomnik", nie wyraża uznania dla cudów niemieckiej techniki, ale oddaje hołd tym, którzy złamali kod Enigmy. Dzięki temu wyczynowi zmienił się przebieg II wojny światowej, co potwierdziły różne badania historyczne. 

Centrum łączy historię ze współczesnością. Opowiada o wciąż mało znanym sukcesie polskich matematyków i ich wkładzie w triumf aliantów. Upowszechnia go i osadza w historii szyfrów oraz zmian technologicznych - rozwoju świata komputerów i informatyki. 

- 24 września 2021 roku to dzień, na który od wielu lat czekało bardzo dużo osób nie tylko w naszym mieście czy regionie, ale też w kraju - mówi Mariusz Wiśniewski, zastępca prezydenta Poznania. - Wreszcie mamy miejsce, które w nowoczesny i przemyślany sposób upamiętni wkład Polaków w złamanie kodu niemieckiej Enigmy. Szczególnie cieszy, że ta placówka mieści się w stolicy Wielkopolski. W ten sposób chcemy pokazać, że droga aliantów do zwycięstwa zaczęła się w Poznaniu. To także oddanie honoru naszemu miastu, Uniwersytetowi Poznańskiemu i wszystkim ludziom, którzy przed wojną stworzyli kurs szyfrów, jaki kończyli nasi bohaterowie. 

Od starożytności po współczesność 

Ekspozycja CSE składa się z trzech części. W pierwszej przedstawiono historię szyfrów na przestrzeni dziejów. Zwiedzający poznają tu szczegóły najpowszechniej stosowanych szyfrów i spróbują własnych sił w sztuce utajniania informacji, np. za pomocą szyfru Cezara lub bardziej zaawansowanych technik. Przejdą więc szybki kurs szyfrów, podobny do tego, jaki był udziałem polskich kryptologów w 1929 roku w ramach tajnego kursu zorganizowanego przez Uniwersytet Poznański.

W drugiej części stałej wystawy pokazana zostanie historia złamania kodów Enigmy przez polskich matematyków. Opowiedziana zostanie historia ich zasług, odkryć oraz maszyn służących do walki z szyfrem Enigmy, takich jak cyklometr, bomba Rejewskiego czy płachty Zygalskiego. Poruszony zostanie także wątek dalszych prac nad łamaniem hitlerowskich szyfrów, jakie prowadzili Francuzi, Brytyjczycy i Amerykanie.

Trzecia część ekspozycji pokazuje rewolucję informatyczną, która dokonała się po II wojnie światowej za sprawą wytężonej pracy kryptologów i trwa do dziś.

Na ekspozycji oglądać będzie można wypożyczoną z Muzeum Oręża Polskiego w Kołobrzegu oryginalną niemiecką maszynę szyfrującą, opatrzoną sygnaturą K574. Tego typu modele używane były m.in. w handlu oraz przez szwajcarskie wojsko i dyplomację. 

Ważną rolę w działalności CSE odgrywa również Mediateka. To autonomiczna część placówki, adresowana do osób pragnących poszerzyć swoją wiedzę na temat historii złamania szyfrów Enigmy. W Mediatece gromadzone są wszelkiego rodzaju materiały cyfrowe i książkowe na ten temat. Prowadzona tam będzie także działalność edukacyjna, skierowana przede wszystkim do uczniów i rodzin z dziećmi.

Centrum Szyfrów Enigma jest dostępne i przyjazne dla osób z niepełnosprawnościami, rodzin z dziećmi oraz osób starszych - ekspozycja jest dostosowana do potrzeb każdej z tych grup. CSE wzbogaci ofertę kulturalną i turystyczną śródmieścia Poznania. Służyć temu mają wydarzenia edukacyjne, naukowe i kulturalne, organizowane we współpracy ze śródmiejskimi społecznikami, uczelniami, innymi placówkami muzealnymi i organizacjami społecznymi.

Działaniom CSE przyświeca hasło "Prawdziwa historia. Wyzwanie dla umysłu".

Weekend otwarcia

W piątek, 24 września o godz. 12:00 odbyła się oficjalna inauguracja działalności Centrum Szyfrów Enigma. Wzięli w niej udział m.in. Jacek Jaśkowiak, prezydent Poznania, Marek Woźniak, marszałek województwa wielkopolskiego, Grzegorz Ganowicz, przewodniczący Rady Miasta Poznania, prof. UAM dr hab. Tadeusz Wallas - prorektor ds. kadr i rozwoju Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, Mariusz Wiśniewski - zastępca prezydenta Poznania, dr Monika Herkt, dyrektor Poznańskiego Centrum Dziedzictwa, Barbara Sajnaj, skarbnik Miasta Poznania, prof. UAM dr hab. Andrzej Lesicki, były rektor Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, a także przedstawiciele rodzin kryptologów, Biura Koordynacji Projektów i Rewitalizacji Miasta UMP oraz wykonawcy inwestycji. 

Oprócz oficjalnej uroczystości otwarcia, w piątek, o godz. 20.00 odbędzie się  plenerowe widowisko multimedialne z użyciem technik 3D, które rozegra się na fasadzie budynku Collegium Martineum. Wydarzenie zatytułowane "Brzmienia Szyfrów", rozpocznie się od premiery utworu muzycznego Patryka Piłasiewicza, związanego z Poznaniem muzyka i kompozytora, który realizuje projekt upamiętniający złamanie szyfru Enigmy przez Polaków. Artyście towarzyszyć będzie Skalpel - duet nu jazzowy, stworzony przez Marcina Cichego i Igora Pudło. Muzycy, którzy w swoich utworach użyją sampli maszyn szyfrujących, wystąpią w samym sercu wystawy, tuż obok bomby Rejewskiego i "pod rotorami" Enigmy. Zgromadzona przed budynkiem publiczność będzie mogła uczestniczyć w relacji na żywo z koncertu, transmitowanej z wnętrza Centrum. Całość będzie można oglądać także na Facebooku CSE.

Drzwi Centrum Szyfrów Enigma zostaną otwarte dla puliczności w sobotę, 25 września. Tego dnia będzie można wziąć udział w wyjątkowym nocnym zwiedzaniu CSE, które potrwa aż do północy. W sobotę, w formie gry terenowej, zorganizowany zostanie również tajny kurs szyfrów. Co więcej, zwiedzający będą mogli zarówno w sobotę, jak i niedzielę wziąć udział w specjalnych oprowadzaniach po Collegium Martineum i poznać historię tego miejsca.  

W sobotę ekspozycja będzie czynna w godz. 10.00 - 18.00 (ostatnie wejście o 17.00), a także w godz. 19.00 - 24.00 (ostatnie wejście o 23.00). W niedzielę zaś zwiedzić CSE będzie można w godz. 10.00 - 18.00 (ostatnie wejście o 17.00). W weekend bilety na ekspozycję będą dostępne w specjalnych cenach: normalny - 10 zł; ulgowy - 7 zł; rodzinny - 20 zł (5 osób). Wejściówki dostępne będą od piątku, 24 września (od godz. 12.00) na stronie www.csenigma.pl, a także w dniu wydarzenia stacjonarnie w kasach. 

Na zakończenie weekendu otwarcia, w niedzielny wieczór, o godz. 20:00 rozpocznie się spektakl wizualno-dźwię̨kowy "Czy świat potrwa jeszcze trzy kwadranse?...", dedykowany Henrykowi Zygalskiemu i jego partnerce Bercie Blofield. Przedsięwzięcie będzie transmitowane online na Facebooku CSE.

Szczegółowe informacje o programie otwarcia placówki są dostępne na stronie Centrum.

Temat upamiętnienia w Poznaniu intelektualnego wyczyn trzech absolwentów Uniwersytetu Poznańskiego: Mariana Rejewskiego, Henryka Zygalskiego i Jerzego Różyckiego podjął jako pierwszy w 2010 roku na antenie Radia Merkury jego ówczesny dziennikarz Szymon Mazur. Wskazał na fakt, że właśnie w Poznaniu studiowali oni matematykę i kryptologię pod okiem prof. Zdzisława Krygowskiego, a potem to w poznańskiej filii Biura Szyfrów Wojska Polskiego przy ówczesnych Wałach Kościuszki rozpoczęli pierwsze prace nad nowymi niemieckimi szyframi maszyny Enigma.

Koszt zaprojektowania i realizacji Centrum Szyfrów Enigma to ponad 30 mln zł, z czego ok. 16 mln pochodzi z budżetu Miasta, ponad 4 mln przeznaczył na inwestycję Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, a niewiele ponad 10 mln pochodzi ze środków Unii Europejskiej. 

Prace budowlane i ekspozycyjne w Centrum Szyfrów Enigma wykonało konsorcjum firm w składzie Atrem S.A., Firma Budowlana Eugeniusz Dota oraz New Amsterdam Sp. z o. o. Prace remontowo-adaptacyjne we wnętrzach Collegium Martineum ruszyły w 2020 roku. Ukończono je w lipcu 2021 roku.

Operatorem CSE jest Poznańskie Centrum Dziedzictwa - miejska instytucja kultury zarządzająca: Bramą Poznania, Traktem Królewsko-Cesarskim, Galerią Śluza czy Fest Fyrtlem.

W związku z widowiskiem multimedialnym, które odbędzie się w piątek o godz. 20:00 zamknięty dla ruchu pojazdów będzie krótki odcinek ul. Kościuszki przed skrzyżowaniem z ul. Święty Marcin od strony ul. Fredry. Czasowa zmiana organizacji ruchu odbędzie się w godz. od ok. 19:00 do 23:00. Odcinek ul. Kościuszki od ul. Fredry do miejsca zamknięcia będzie w tym czasie dwukierunkowy. Objazd zamkniętego odcinka wyznaczono ul. Fredry, Gwarną i Św. Marcin.

JZ